Psycholog nie tylko dla osób w kryzysie – przełamywanie stereotypów
W debacie publicznej wciąż silnie obecny jest mit, że psycholog to specjalista „ostatniej szansy”, przeznaczony wyłącznie dla osób „załamanych” lub zmagających się z poważnym kryzysem psychicznym. Tego rodzaju przekonania prowadzą do stygmatyzacji osób korzystających z pomocy psychologicznej, a także opóźniają moment podjęcia decyzji o skorzystaniu ze wsparcia. Współczesne rozumienie zdrowia psychicznego wskazuje jednak jednoznacznie, że rola psychologa jest znacznie szersza – obejmuje zarówno interwencję kryzysową, jak i profilaktykę oraz wspieranie rozwoju osobistego.
Geneza mitu
Stereotyp ograniczający psychologa do roli „ratownika” ma swoje korzenie w historycznym postrzeganiu zdrowia psychicznego. W Polsce przez długi czas pomoc psychologiczna była ściśle kojarzona z klinikami psychiatrycznymi i leczeniem zaburzeń psychicznych. Psychoterapia lub konsultacja psychologiczna były traktowane jako „ostatni krok” – dowód, że człowiek „nie daje sobie rady”. Jak pokazują badania CBOS (2021), wciąż wiele osób utożsamia wizytę u psychologa z poważnymi zaburzeniami, co skutkuje unikaniem specjalistycznego wsparcia nawet w przypadku przeciążenia stresem czy trudności w relacjach.
Psycholog w nowoczesnym ujęciu
Współczesna psychologia odchodzi od redukcjonistycznego rozumienia swojej roli. Psycholog może być:
- edukatorem – przekazującym wiedzę na temat emocji, mechanizmów stresu czy komunikacji,
- trenerem umiejętności – wspierającym w rozwijaniu kompetencji interpersonalnych, radzeniu sobie z presją czy w procesach decyzyjnych,
- towarzyszem rozwoju – pomagającym w lepszym poznaniu siebie, budowaniu poczucia własnej wartości czy osiąganiu dobrostanu,
- specjalistą profilaktyki – dbającym o tzw. higienę psychiczną, co pozwala zapobiegać eskalacji trudności.
Tego rodzaju podejście jest spójne z koncepcją *mental health continuum* Keyesa (2002), według której zdrowie psychiczne nie ogranicza się do braku zaburzeń, ale obejmuje także poziom dobrostanu – od „languishing” (poczucia stagnacji) po „flourishing” (pełny rozwój i dobrostan).
Profilaktyka i dobrostan
Analogicznie do profilaktyki zdrowia somatycznego, psychologia podkreśla znaczenie regularnego dbania o kondycję psychiczną. WHO (2022) wskazuje, że systemy ochrony zdrowia powinny rozwijać nie tylko leczenie zaburzeń, ale również działania profilaktyczne i edukacyjne. Konsultacje psychologiczne mogą pełnić rolę swoistego „treningu psychicznego” – wspierając jednostki w adaptacji do dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości społeczno-zawodowej.
Konsekwencje stereotypów
Utrwalanie mitu o psychologu wyłącznie dla osób „załamanych” ma poważne konsekwencje:
- Opóźnianie decyzji o podjęciu terapii – wiele osób trafia do psychologa dopiero w stanie poważnego kryzysu, co wydłuża proces powrotu do równowagi.
- Stygmatyzacja – korzystanie z pomocy psychologa bywa odbierane jako oznaka słabości lub „niewydolności życiowej”.
- Brak profilaktyki – społeczeństwo rezygnuje z potencjału psychologii jako narzędzia wspierania jakości życia i zapobiegania zaburzeniom.
Konkluzja
Obalanie mitu, że psycholog jest tylko dla osób „załamanych”, stanowi istotny element kształtowania kultury zdrowia psychicznego. Psycholog nie jest wyłącznie interwentem kryzysowym, lecz partnerem w rozwoju, edukatorem i specjalistą profilaktyki. Zmiana społecznego postrzegania tego zawodu może przyczynić się do częstszego i bardziej świadomego korzystania z profesjonalnego wsparcia, co z kolei wpłynie pozytywnie na dobrostan jednostek i całych społeczności.
Bibliografia
1. World Health Organization (WHO). (2022). World Mental Health Report: Transforming Mental Health for All. Geneva: WHO.
2. American Psychological Association (APA). (2019). APA Guidelines for Psychological Practice. Washington, DC: American Psychological Association.
3. Keyes, C. L. M. (2002). The mental health continuum: From languishing to flourishing in life. Journal of Health and Social Behavior, 43(2), 207–222.
4. Seligman, M. E. P. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. New York: Free Press.
5. CBOS. (2021). Korzystanie z pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
6. Polska Rada Psychoterapii. (2020). Stan psychoterapii i pomocy psychologicznej w Polsce – raport. Warszawa.
7. Górska, D., & Cierpiałkowska, L. (2016). Psychoterapia i poradnictwo psychologiczne w Polsce: możliwości i ograniczenia. Psychologia Społeczna, 11(4), 437–450.